Resensi Serat Centhini

Resensi "Serat Centhini"

Irah-irahan : Serat Centhini (Suluk Tambangraras) Jilid V
Panganggit : Yasandalem Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anom Amangkunegara III (Ingkang Sinuhun Pakubuwana IV ing Surakarta
Kalatinaken dening : Kamajaya ( Karkono Partokusumo)
Kacithak dening : Yayasan Centhini
Kacithak ing : Yogyakarta
Kacithak taun : 1987
Cacahing kaca : 225 + XX kaca
Warna sampul : Biru
Warna kertas : pethak gadhing

Wosing

Serat Centhini jilid V menika gadhah isi 86 pupuh, wiwit pupuh 321 dumugi pupuh 356. Lan gadhah bebuka ingkang nerangaken bab "Serat Centhini V kanthi purwaka dening Raden Ngabehi Ranggawarsita"

Mas Cebolang lan para santrinipun tindak kadipaten Wirasaba amargi wonten tanggapan sulap ing dalemipun adipati ingkang ngluwari nadar sasampunipun lair putranipun. Ingkang ningali langkung kathah kalebet para abdi lan seliripun adipati. Mas Cebolang bagus rupinipun ugi panganggenipun sae. Ing mriku dipunadani terbangan, tetembangan, lan singiran. Swantenipun langkung sae, mila kathah para wanita ingkang gandrung. Seliripun adipatu ingkang kinasih, Jae Manis ugi kapranan. Sulapipun Mas Cebolang mawarni-warnilan damel eramipun ingkang ningali. Janur kuning kasulap dados sawer, wulu peksi ingkang dipunlebetaken kurungan, lajeng dados peksi, Jantra kasulap dados sima, lan sanes-sanesipun. Sasampunipun tontonan sulap dipunpungkasi. Mas Cebolang sakanca kaparingan arta 30 reyal lan sandhangan. Adipati kesengsem dhateng Nurwitri. Ing satunggaling dinten Nurwitri lan Mas Cebolang katimbalan, kadhawuhan mangangge pawestri. Sang adipati sakalangkung kapranan saengga Mas Cebolang rinapu kadosdene wanita, gantosan kaliyan Nurwitri. Mas Cebolang saged ngupados wekdal liron-soh kaliyan Jae Manis. Boten namung jae manis, selir sanesipun, tiyang semahan dumugi nyi pangulu anem ugi kacakan Mas Cebolang. Sang adipati mireng lan duka, lan paring prentah supados Mas Cebolang diputukup. Sakderengipun kapikut, Mas Cebolang mireng, lajeng lolos lumebet ing wana.

Nalika Mas Cebolang ing redi Semeru ingkang nuruti pamanggihipun Ki Saloka kangge sowan buyut Danardana ingkang kaloka ilmunipun sampun araga sukma. Dumugi pucaking Semeru, boten kepanggih sang buyut, pratandha boten katrima panuwunipun. Nglanjengaken lampah datheng guwa Sigala, badhe nemahi ajalipun. Para santrinipun kapurih mantuk, matur kaliyan ramanipun, ananging boten purun. Milih pejah gesang sasarengan. Sasampunipun 7 dalu ing guwa. Mas Cebolang sumerap sang Tapa, lajeng nyembah, wekasan sami kaparingan tedha saking ciptanipun Tapa. Mas Cebolang kadhawuhan mantuk dhateng Sokayasa saha kaparingan sumerep bilih ramanipun mundhut pytra angkat putra putrinipun Sunan Giri, Jayengsari lan Rancangkapti. Lajeng Mas Cebolang dipun wejang bab Wahyu Jatmika kanthi pralambang kaca paesan ngantos bab gambran wontenipun Pangeran Sejatu, bab jisim lan jasat. Bab mukmin ingkang boten pegat sembayangipun, kalajengaken bab tegesipun Islam, sholat, takdir, asalipun bumi, pejah gesang. Mas Cebolang langkung lega manahipun nampi wejangan sang Tapa, lajeng nyuwun pangestu badhe mantuk Sokayasa.
Ing Sokayasa, Jayengsari lan Rancangkapti kapundhut putra dening Seh Akadiyat, langkung kinasihan, ginala-gala tuwin winejang sakathahing ngelmu. Wanci Asar Seh Akadiyat pinuju mejang Jayengsari bab "Mati sajroning urip, urip sajroning mati". Dumadakan Mas Cebolang dhateng lan sungkem dhateng rama. Mas Cebolang kadhawuhan sungkem dhateng Jayengsari ingkang sampun dados kadang sepuhipun. Sawatawis wekdal malih Mas Cebolang nikah kaliyan Rancangkapti, lan boten dangu Seh Akadiyat kakung putri seda.

Salah satunggaling dinten ing Sokayasa kadhatengan santri saking Surabaya. Menika utusanipun Pangeran Pekik ingkang madosi putra-putrinipun Sunan Giri ingkang lolos. Awit saking kuwatipun manah badhe kapikut dening utusanipun Pangeran Pekik, Jayengsari, Rancangkapti tuwin Mas Cebolang sami kesah saking griya lumampah saurutipun Gunungkidul mangilen. Sasampunipun 3 dalu, lampahipu dumugi ing pucaking Gununglima, kapanggih pandhita Hercaranu ingkang sampun aragasukma lan kaprenah canggahipun ki Banyubiru. Sang pandhita paring katrangan, bilih ramanipun Jayengsari-Rancangkapti mila duka dening Pangeran jalaran pengin mengku tanah Jawi. Pramila ampun ngantos sami wantun dhateng ingkang tampi Nuringray(Sultan Ageng). Wekasan kadhawuhan dhedhekah ing Wanataka. Lampahipun kaater dening sang Pandhita kanthi lampah gaib. Sami kadhawuhan nyepengi nyampingipun sang Pandhita kanthi merem dumugi papan ingkang pinuju. Dukuh Wantaka sarwi jangkep kanthi asramanipun. Kamangka sajatosipun dhukuh wau dumados saking ciptanipun Seh Hercaranu. Supados wilujeng Seh Heracaranu dhawuh kedah gantos nama, Jayengsari dados Seh Mangunarsa, Mas Cebolang dados Seh Anggungrimang, santri Buras dados Monthel lan Rancangkapti tetep. Ing Wantaka sedaya tansah sami sengkut sembayang.

Putra mbajengipun Sunan Giri ingkang lolos nalika perang Giri, suwita dhateng Ki Ageng Karang, winejang ngelmu agal alus. Saksampunipun katingal mumpuni, namanipun dipungantos dados Seh Amongraga. Seh Amongraga badhe pamit madosi adinipun. Ki Ageng ngendika bilih adhinipun (Jayengsari) sampun angsal kamulyan agung, jalaran gurunipun ugi nate rawuh Karang lan tunggal guru kaliyan Ki Ageng. Ki Ageng boten kersa beberaken dunungipun adhinipun, namung Seh Amongraga kadhawuhan dhateng Wanamarta ing kidul wetanipun Giri Maja, papan dunungipun Ki Bayi Panurta. Dhawuhipun Ki Ageng Karang, Ki Bayi Panurta kagungan putri kanthi nama Ken Tambangraras. Seh Amongraga kadhawuhan miturut dhaup kaliyan Tambangraras. Lampahipun Seh Amongraga kadherekaken Jamal-Jamil lan mampir Maledari ing redi Gora, kapanggih Buyut Wasi Bagena, gurunipun para bekel dhusun. Ki Buyut kagungan putri kanthi nama Ken Pangliring lan Rara Sumekar. Kekalihipun pengin dados semahipun Seh Amongraga. Seh Amongraga nglajengaken lampah dumugi ing dhukuh Andong Tinunu ler wetanipun redi Sindara, kapanggih Seh Sukmasidik. Putra estrinipun anggenipun manggih namanipun Rara Megatsih. Boten purun palakrama kajawi kaliyan priya ingkang saged ngawonaken bantah ngelmu. Seh Amongraga lan Seh Sukmasidik rerembagan bab asalmulanipun jagad sarta pundi ingkang langkung rumiyin. Seh Amongraga sual jawab kaliyan Rara Megatsih bab roh ilapi, budi lan nepsu, aluamah, mutmainnah lan supiyah, babaring rahsa jati. Rara Megatsih rumaos cumeplong manahipun. Seh Sukmasidik kersa njodhokaken kaliyan Seh Amongraga, nanging sang lelanabrata namung nyagahi bilih sampun saged kepanggih adhinipun.

Lampahipun Seh Amongraga dumugi sacelaking dhukuh Wanamarta angsal katrangan saking santri Nuripin bab Ki Bayi Panurta ingkang mandhegani pesantren, puputra tiga. Pambajengipun estri, Niken Tambangraras, ayu, boten kersa emah-emah kejawi kaliyan priya ingkang unggul ngelmunipun. Ingkang angka kalih, Jayengwesthi, semahipun Turida, lan wuragilipun Jayengraga semahipun Rarasati. Sasampunipun nginep setunggal dalu ing griyanipun Nuripin, Seh Ammongraga kadherekaken dhateng Wanamarta. Kawontenan margi tansah ngresepaken. Wanamarta menika gemah ripah karta raharaja. Jayengwesthi dhateng ing griyanipun rayi Jayangraga, rerembagan bab kasenengan lan kanikmatan mawarni-warni sinambi dhawuh maos kitab Asmarakandhi dening Jalalodin. Kasusul dhalang Cremasana suluk kairing gamelan. Jayengsari mriksani kitab suluk Kadim tuwin Bayan maot. Priksa kemiri ing kanthong bludru Jayengwesthi ngengetaken rayinipun ampun remen dhateng pepaesan, langkung prayogi ngudi sampurnaning tekad dhateng kasidan. Seh Amongraga kapanggih Jayengwesthi tuwin Jayengraga. Rerembagan bab ngelmu kadosdene anjajagi gegebenganipun Seh Amongraga. Bab kautamaan ngelmu, bab bumi langit, sakderengipun, nukat gaib, wilayat, gaibulguyub, gaibuluwiyah. Amongraga mratelakaken bab sarengat, tarekat, hakekat, lan makripat, dalil, hadis, ijemak, sidik, amanah, tablig, lan gegebenganipun agami Islam dumugi kasampurnaan. Jayengwesthi lan Jayengraga kawejang ngelmu raos saengga rumaos padhang manahipun. Seh Amongraga ngimami salat Subuh, solatipun tertib lan pantes dados tuladan. Seh Amongraga sowan dhateng Ki Bayi Panurta ing langgar mucal ngaos, putrinipun Niken Tambangraras tansah sulistya rinengga ing busana, naning tebih dhatengpriya, ugi mucal ngaos. Ki Bayi Panurta kepanggih Seh Amongraga. Niken Tambangraras nginjen saking sakwingkinging gebyog, sumerep tamu ingkang susila anoraga angresepaken ing batos kapranan, kados nglampahi dados jatukramanipun. Sasampunipun sami solat lan dhahar kembul, Ki Bayi Panurta nglajengaken rerembagan. Niken Tambangraras, ibunipun, sarta centhi abdinipun wasta centhini nginjen. Niken Tambangraras ing batos kayungyun dhateng Seh Amongraga, wekasan namung nelangsa lan nangis sesenggukan. Ki Bayi Panurta rembagan kaliyan putra kekalih bab Niken badhe dipunjodhokaken kaliyan Seh Amongraga. Seh Amongraga nyaguhi kanthi panyuwunan paningkahipun ampun dhatengaken suka-suka. Ki Bayi Panurta paring pitutur dhateng Niken bab kautamaan wanita winengku ing priya. Ki Bayi Panurta paring dhawuh dhateng rayinipun bab anggenanipun amiwaha dhaupipun Niken Tambangraras kaliyan Seh Amongraga. Pamiwaha tanpa suka-suka, pramila namung badhe dipun sengkuyung sadhusun, boten ngaturi para priyayi ing nagari. Tumindakipun pahargyan prasaja, boten beda kados lumrahipun tiyang gadhah gawe mantu. Nyi Malarsih nyiagakaken pasegahan, ulam-ulaman, ugi patanen pinajang sarwa endah. Ing griyanipun Jayangwesthi, Seh Amongraga paring katrangan bab tekat Kadariyah lam Jabariyah. Malem midodareni kathah tamu ing dalemipun Ki Bayu Panurta rembagan kaliyan ji Sembagi bab Pasaton laki rabi. Senesipun sami lenggahan sinambi sesrawungan. Ing griya wingking jagongan para wanita sami rerembagan mawarni-warni. Saksampunipun dhahar lajeng terbangan lan singiran. Sakaampunipun tengah dalu sami pindhah ing griyanipun Jayangraga. Saksampunipun bubaran Jayengraga tilem ing paningrat. Wekasan ronggeng ngladosi Jayengraga dumugi ubaling nafsu sahwat. Enjingipun ing dalem Ki Bayi Panurta para rayi kadhawuhan ngrampungaken tarikat paningkahipun Seh Amongraga, para putra kadhawuhan ngiring pasowananipun Seh Amongraga saprayoginipun.

Salah satunggaling kaluwihan saking buku menika boten kathah ngginakaken basa jawi kuna saengga nggampilaken pamaos mangretosi babagan ingkang dipunrembang wonten ing serat menika. Ananging kathah babagan ingkang kedah dipungatosaken amargi serat menika kathah ingkang tumuju wonten ing ajaran agami Islam ananging tasih ngrembag bab ingkang kirang trep utawi radi saru, saengga saged ndadosaken pamanggihan ingkang klentu kangge pamaos. Ananging buku menika katah ajaran supados tiyang gesang menika kedah ngibadah ingkang sae. Resensi Serat Centhini

I